Kώστας Φιλίνης, 4 χρόνια από το θάνατό του
Μια βαλίτσα ως κινητή βιβλιοθήκη
Μια παλιά σχεδόν μουχλιασμένη βαλίτσα με πάνινη επένδυση πάνω σε σκληρό χαρτόνι περιείχε τα περισσότερα βιβλία που κουβαλούσε από φυλακή σε φυλακή ο πατέρας μου: βιβλία οικονομικά και στατιστικής, βιβλία ιστορίας, λογοτεχνίας, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, διάφορα λεξικά, κλασσικά κείμενα του μαρξισμού, μέθοδοι για το σκάκι, μέθοδοι εκμάθησης ξένων γλωσσών. Αυτή η πολύπλευρη, πολύτιμη κινητή βιβλιοθήκη φέρει πάνω σε κάθε βιβλίο της την σφραγίδα της φυλακής όπου μπήκε και την μονογραφή του φύλακα που επέτρεψε να περάσει το συγκεκριμένο βιβλίο. Φυλασσόταν στην αποθήκη του υπογείου και την είχε αφήσει ο Κώστας Φιλίνης στο σπίτι της μητέρας του στην οδό Μπουμπουλίνας το 1966, όταν βγήκε ελεύθερος ύστερα από 11 χρόνια στις φυλακές της Κέρκυρας, της Αλικαρνασσού, του Ιτζεδίν και τέλος της Αίγινας. Η συλλογή του 1966 συμπληρώθηκε αργότερα με νέα βαλιτσάκια με βιβλία που συγκέντρωσε ο πατέρας μου στη διάρκεια των 6 χρόνων φυλάκισής του στη Δικτατορία στις φυλακές της Αίγινας, στα Τρίκαλα, στον Κορυδαλλό. (Σε αυτή την περίοδο δεν μπορούσα να τον δω). Όλα αυτά μαζί αποτελούν σημαντικό κειμήλιο και έμπρακτη μαρτυρία, είναι το απτό αποτέλεσμα 17 χρόνων έγκλειστης ζωής του πατέρα μου μέσα στα διάφορα «κολέγια» μετά τη σύλληψή του το 1955 μέχρι το 1973 και με ενάμιση μονάχα χρόνο διαλείμματος ελευθερίας από το 1966 μέχρι τον Οκτώβριο του 1967.
Τα βιβλία αυτά χρησιμοποιούσε ο πατέρας μου για τα μαθήματα που διοργάνωναν από κοινού με τους συγκρατούμενούς του, για τις μεταφράσεις κλασσικών ιδεολογικών κειμένων, ιδιαίτερα του Γκράμσι, που χρησίμευαν στην αυτομόρφωσή τους, για τη μελέτη μπροστά στα βιβλία που έγραψε ο ίδιος Η οργανωμένη ζωή στη φυλακή δεν άφηνε χρόνο για πέταγμα. Ο πατέρας μου ανέφερε συχνά μέσα στην αλληλογραφία μας ή στα επισκεπτήρια, όταν τον έβλεπα, για το φορτωμένο τους πρόγραμμα , που όμως περιελάμβανε και τις παρτίδες σκάκι, την καθημερινή γυμναστική, ακόμη και τις ελληνικές ταινίες, όταν επέτρεπε η διεύθυνση της φυλακής στις Κυριακές. Σημαντικά κείμενα ετοιμάστηκαν και βγήκαν μέσα από τις φυλακές, όπως το κείμενο των 22 του 1968 από την Αίγινα, που καταδίκαζε τη 12η ολομέλεια, αργότερα το κείμενο κατά της σοβιετικής εισβολής στην Πράγα. Για πολλά χρόνια αργότερα κουβαλούσε μαζί του ο πατέρας μου το κείμενο που ετοίμαζε στη φυλακή της Κέρκυρας για την απολογία του στο στρατοδικείο το 1961. Η απολογία αυτή εκφωνήθηκε τελικά στην αίθουσα του στρατοδικείου της οδού Ακαδημίας στην Αθήνα, στις 12 τα μεσάνυκτα. Τίποτα στη μνήμη δεν μπορεί να καλύψει τα πραγματικά συναισθήματα από εκείνο το βράδυ: ούτε η άγρια φωνή του προέδρου του στρατοδικείου, ούτε τα γκρίζα πηλίκια των δεσμοφυλάκων γύρω από τους ξύλινους πάγκους των κατηγορουμένων, δεν μπορούν να βγάλουν από τη μνήμη την ελπίδα που διάχυτη κείνη τη νύχτα μας συνεπήρε.
Το 1980 μετά από πολύχρονη απουσία πήγα για λίγες μέρες στο Μιλάνο, όπου ξαναβρήκα παλιούς συμφοιτητές και δασκάλους μου. Από τα πρώτα ζητήματα που με ρώτησαν ήταν για τη ζωή του πατέρα μου μετά τη φυλακή. Είχαν χαρεί μαζί μου όταν απελευθερώθηκε για πρώτη φορά τον Φεβρουάριο του ΄66, αργότερα συμμετείχανε στην αγωνία κατά τη δίκη του ΄67, που έγινε μετά την ίδρυση του ΠΑΜ και τη νέα του σύλληψη τον Οκτώβριο. Τότε είχανε εκδηλώσει τη συμπαράστασή τους με τηλεγραφήματα ο Λόνγκο, πρόεδρος του ΚΚΙ, ο Νένι του Σοσιαλιστικού Κόμματος, ο Λέλιο Μπάσο από το κόμμα Προλεταριακής Ενότητας. Είχα τότε έναν επιμελητή που αγαπούσα πολύ, μέλος του Ιταλικού ΚΚ και στενό συνεργάτη ενός εξαιρετικού καθηγητή μας που ήταν παλιός κομμουνιστής από την περίοδο της Αντίστασης. Συναντηθήκαμε ξανά στο χώρο του γραφείου του στο κέντρο της πόλης. Επέμενε να πω στον πατέρα μου ότι περιμένανε με ενδιαφέρον να γράψει για την ιστορία του.
Όταν γύρισα στην Αθήνα του το μετέφερα, αλλά εκείνος τότε δεν ήθελε καν να ακούσει για κάτι τέτοιο, δεν είχε καιρό να γράφει για το παρελθόν. Βέβαια τότε ήταν ακόμη μόλις 59 χρονών, αλλά το κύριο ήταν πως ήταν απορροφημένος από τα κομματικά του καθήκοντα, τον απασχολούσαν οι απαντήσεις πάνω στα νέα πολιτικά προβλήματα και τις νέες ανάγκες της τρέχουσας πολιτικής γραμμής. Ήθελε να είναι ένας διαρκώς μάχιμος αγωνιστής. Τα πολιτικά του κείμενα συγκεντρώθηκαν στον τόμο «Κώστας Φιλίνης. Ένας διανοούμενος της δράσης», έκδοση Θεμέλιο.
Με τις πλευρές της ιστορίας ο Κώστας Φιλίνης είχε ασχοληθεί γράφοντας για ζητήματα στρατηγικής στο βιβλίο του «Θεωρία των παιγνίων και πολιτική στρατηγική», που συντάχθηκε στη δεύτερη φυλακή και εκδόθηκε πρώτα στα ιταλικά και τα γαλλικά. Το σημαντικό κεφάλαιο σχετικά με τον Εμφύλιο δεν συμπεριλήφθηκε στην πρώτη ελληνική έκδοση για λόγους προληπτικούς απέναντι στη λογοκρισία της Χούντας και συμπεριλήφθηκε τελικά ως ένθετο στη νέα έκδοση από το Θεμέλιο. Ιστορικά στοιχεία και προσωπικές του εμπειρίες από όλα τα χρόνια της μακριάς του συμμετοχής στο Κίνημα έδωσε τελικά στη μεγάλη του συνέντευξη προς τον Λευτέρη Μαυροειδή που συμπεριέλαβε στον τόμο «Αγωνιστές» το 2002. Εδώ βρίσκονται πολύτιμα στοιχεία που ρίχνουν φως στην συμμετοχή του στην περίοδο του Εμφύλιου και της παρανομίας μέχρι το 1955, αλλά και για τα χρόνια μετά το 1967. Χωρίς να δίνει χαρακτηρισμούς, μιλώντας με αγάπη για τους κοινούς μεγάλους αγώνες, δίνει πληροφορίες και εκτιμήσεις, τοποθετώντας διαλεκτικά τις γνώσεις του για τα γεγονότα και τους ανθρώπους, από το Ζαχαριάδη μέχρι το ΚΚΕ εσωτ. και τον ΣΥΝ , δίχως να αποστασιοποιείται από τα πράγματα ούτε στιγμή, ακόμη κι όταν είχε ανοιχτές διαφωνίες. Φαίνεται να αντιμετωπίζει τη ζωή του σα μια ενιαία πορεία με διαφορετικές φάσεις και με κοινό θεμέλιο το μεγάλο κίνημα της Αντίστασης και το ΕΑΜ. Χαρακτηριστικά, όταν μιλά για τον Πλουμπίδη, λέει ότι του έγινε πολύ συμπαθής γιατί τον συνέδεσε « με κάτι καινούργιο για το κομμουνιστικό κίνημα που επρόκειτο να φτιάξουμε», όταν αυτός εισηγήθηκε το 1942 να ετοιμαστούν ενιαίες αντιφασιστικές οργανώσεις της Νεολαίας και μετά ιδρύθηκε η ΕΠΟΝ.
Άννα Φιλίνη, Γενάρης 2018