Άννα Φιλίνη, η νέα ζωγραφική ανακάλυψη μιας επανάστασης
ΕΚΘΕΣΕΙΣ. Στην Ελλάδα, στην Δημοτική Πινακοθήκη Ιωαννίνων, επισκέψιμη μέχρι 25 Ιουνίου
Του Ντανιέλε Βιτάλε*, εφημερίδα «il manifesto», Τετάρτη 11 Μαίου 2022, σελ.11
Το 1821 είναι μια συμβολική χρονιά, ιδιαίτερα για την Ελλάδα αλλά και για την ιστορία της Ευρώπης. Είναι η χρονιά κατά την οποία ξεκίνησε η μόνη επανάσταση που στη διάρκεια του ‘ 800 κατάφερε να νικήσει μετά τη γαλλική. Η Ελλάδα ανακαλύπτει και πάλι τον εαυτό της μετά από περιθωριοποίηση αιώνων, και αναδύεται στον σύγχρονο κόσμο συνεχίζοντας ταυτοχρόνως να έχει το βλέμμα στραμμένο στην αρχαιότητα και το παρελθόν της.
Αυτή είναι η ιστορία που διηγούνται οι 12 πίνακες της Άννας Φιλίνη, όλοι με τις ίδιες διαστάσεις και που την περασμένη χρονιά εκτέθηκαν στην Αθήνα (Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, οδός Πειραιώς) ο ένας δίπλα στον άλλο, σαν φρίζα κάποιου ναού. Τώρα εκτίθενται από τις 6 Μαίου μέχρι τις 25 Ιουνίου στην Δημοτική Πινακοθήκη Ιωαννίνων, στο κέντρο της Ηπείρου, μαζί με τα προσχέδια ζωγραφισμένα με μολύβι. Πρόκειται για μια μυθιστορηματική και εμπνευσμένη απεικόνιση, παρουσιασμένη σε ξεχωριστά επεισόδια, γεμάτη συμβολισμούς. Είναι πολλές σταθερές ζωγραφιές, μακριά από τον χρόνο, που έχουν τα πρόσωπα και την ένταση των ελληνικών εικόνων.
Η Άννα Φιλίνη (1945) δεν είναι μόνο σημαντική ζωγράφος, αλλά και μια πολιτικός που έχει ζήσει με πάθος τα γεγονότα της χώρας της. Ακολούθησε την οικογενειακή παράδοση, γιατί ο πατέρας της υπήρξε από τις ευγενέστερες προσωπικότητες του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος. Οι πίνακες αποπνέουν μια αίσθηση ταυτότητας και εθνικής συνείδησης, που μας εκπλήσσει μέσα στον διαφορετικό κόσμο μας, και που ταυτοχρόνως διαπερνά τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό, τη λογοτεχνία, τη μουσική, τον κινηματογράφο, την τέχνη.
Ένας πίνακας, από τους ομορφότερους, παρουσιάζει την πολιορκία του Μεσολογγίου, πόλη που για χρόνια αντιστάθηκε στα οθωμανικά στρατεύματα και που τελικά ηττήθηκε. Κάθε πόλεμος σε κάθε διαφορετική εποχή έχει την πολιορκία του και το δράμα του. Το αμυντικό τείχος γύρω από την πόλη περικλείει διάφορα πρόσωπα και τα συγκεντρώνει σα να ήταν μια χορωδία μέσα σε βάρκα ή μέσα σε λίκνο. Είναι πρόσωπα πραγματικά και ανάμεσά τους στο ψηλότερο σημείο στέκει ο λόρδος Μπάιρον, που ήρθε από τη μακρινή Αγγλία για να πεθάνει στην ελληνική γη.
Διαμορφώνεται μια εποποιία που σε κάθε πίνακα παρουσιάζει μια διαφορετική σκηνή, όπου όμως ανάμεσα στην ανάταση και στην πτώση του ονείρου οι εικόνες διαχέονται, σαν να βρίσκονται μέσα σε ένα ατέρμονο παρόν. Ο Κολοκοτρώνης, ο στρατιωτικός αρχηγός, πολεμάει τον Μινώταυρο μαζί με τον Θησέα. Ο αγώνας για την ανεξαρτησία αναμειγνύεται σε μια ιδεατή συνέχεια με τον αγώνα για την απελευθέρωση από τον φασισμό στη διάρκεια του τελευταίου πολέμου. Η σφαγή της Χίου, που ζωγράφισε ο Ντελακρουά βρίσκεται δίπλα στον πόλεμο και την πυρκαγιά της Σμύρνης από τους Τούρκους εκατό χρόνια αργότερα, το 1922. Κάτι βαθύ ενώνει τις αντιπαραθέσεις, τις καταστροφές, τα ξεσπάσματα μέσα στη διάρκεια των χρόνων και γίνεται η ιστορία της Ελλάδας.
Η Άννα Φιλίνη ανακαλύπτει μια νέα αστική κοινωνικά δεσμευμένη ζωγραφική, με τρόπο που διαφέρει τόσο από τον ρομαντισμό όσο και από την ρεαλιστική κατεύθυνση. Διαμορφώνει μια πρόταση πάνω σε ένα άλυτο ζήτημα, με ποιό τρόπο η ζωγραφική να γίνεται μαρτυρία και μήνυμα χωρίς να πέφτει στην επίδειξη ή στην φορμαλιστική έξαρση. Πώς να μπορεί κατά συνέπεια να παραμένει ζωγραφική και ταυτόχρονα να ανυψώνεται σε ποίηση.
Μέσα σε άλλους κύκλους έργων της η Άννα Φιλίνη έκανε ένα διαφορετικό εγχείρημα, πλαισιώνοντας με άμεσο τρόπο τις εικόνες με τους στίχους της αρχαίας και της μοντέρνας ποίησης: «ζωγράφισε» τον Μπωντλαίρ και τα άνθη του κακού, την Οδύσσεια και το ταξίδι του Οδυσσέα, καθώς και την Ιθάκη του Κωνσταντίνου Καβάφη.
Anna Filini, L’assedio di Missolungi, olio su tela (2021)
Anna Filini, L’assedio di Missolungi, olio su tela (2021)